Balıkçıdayız. Fiyatlara bakıyoruz, inanılmaz. Bülent istavritçiye sormuş; “Taze mi?”
“Sabah balık kardeş…”
İstavritin ağırlığı 125 lira… Bülent eşimin kuzeni, onlar da Çanakkale’ye taşınmış, İstanbul’daki evlerini kiraya vermişler. Bana iki kilo ver, dedi.
Balıkçı teraziyi ayarlarken, “Bu balığı bu fiyata satmaya ben bile utanıyorum. Şimdi bir düşünün,” dedi.
İşte öyle bir ortamdayız ki satıcı sattığı malın fiyatından utanıyor.
Ne var ki fiyatlar daha da artacak.
Bildiğiniz gibi Merkez Bankası geçen hafta yılsonu enflasyon iddiasını yüzde 58’e yükseltti. 2024 sonunda yüzde 33, 2025 sonunda yüzde 15 olacak.
Yılın ilk 6 ayında enflasyon yüzde 19,8 oldu. Bu yüzden; Yılın ikinci yarısında fiyat artışları daha yüksek olacaktır. Her ay ortalama yüzde 5’in üzerinde enflasyona hazır olalım. Bu da daha yüksek dolar ve euro anlamına geliyor.
Temmuz ayı enflasyonunun yüzde 7 ila 10 arasında olması bekleniyor.
Bu gece 1.07 lira ile motorine bir zam daha yapılacak, litresi 37 lirayı bulacak. Böylece seçimden sonraki 2,5 ayda motorine zam oranı yüzde 96 olacak.
Sessiz, garip bir kabullenme içindeyiz.
Diğerleri, biraz daha nitelikli olan yeni Merkez Bankası Başkan Yardımcıları ile işlerin düzeleceğini umuyor.
KÖTÜ YÖNETİM VE YOLSUZLUK EKONOMİLERİ ÇÖKMEYE SÜRÜYOR
“Kötü yönetimler ve yolsuzluklarla ekonomilerinin çökmesine yol açan büyük bir ekonomik kriz yaşayan ülkeleri ele alalım” dedim. Yanı başımızda Lübnan, ekonomisi bize benzetilen Arjantin, Asya’da turizm cenneti Sri Lanka, serbest piyasa ekonomisi modeli olarak gösterilen Mısır ve Pakistan…
Bu ülkeler yanlış kararlarla krize sürüklendiler. Tıpkı enflasyon tırmanırken dini referanslarla enflasyonu yükselten, satın alma gücünü baltalayan, faiz oranlarını düşürerek parasının değerini düşüren başka bir ülke gibi…
LÜBNAN TARİHİN EN BÜYÜK KRİZLERİNDEN BİRİNİ YAŞIYOR
Lübnan mali, siyasi ve toplumsal çöküş içinde… 10 aydır cumhurbaşkanı olmadan otopilotta uçan Lübnan, tarihin en büyük krizlerinden birini yaşıyor.
Ekonomi 2018’den bu yana yüzde 40 küçüldü. Nüfusun yüzde 80’i yoksulluk sınırının altında, işsizlik çok arttı. Elektrik krizi nedeniyle konutlara elektrik verilemiyor ve istasyonlara akaryakıt verilmiyor. Hastanelerde eleman sıkıntısı var. Altyapı durma noktasına geldi. İnsanların güvenini kaybettiği için düzgün bir bankacılık sistemi yok. Lübnan lirası, krizin başından bu yana dolar karşısında yüzde 90 değer kaybetti. Para pul oldu, Haziran’da enflasyon yüzde 254 oldu, gıda fiyatları 2019 Mayıs’tan bu yana 10 kat arttı.
DEPOZİTÖRLER BANKALARA SALDIRILANDI
Döviz rezervlerinin erimesini önlemek amacıyla bankalardaki dolar mevduat hesapları da donduruldu. Hizmet sektörü ve ağırlıklı olarak turizm odaklı ekonominin merkezinde yer alan bankalar, halkın mevduatlarını dondururken, mudiler bankaların önlerini ateşe vererek taşlı saldırılar gerçekleştirirken, bazı mudiler de ulaşmaya çalışıyor. bankalara baskın düzenleyerek birikimlerini “Mevduatçıların Çığlığı” gibi protesto kümeleri oluşturuldu.
Devalüasyon nedeniyle mevduat sahiplerinin kullanımına sunulan fonların artık orijinal değerlerinin oldukça altına düştüğü belirtiliyor.
Lübnan halkı, iflas etmiş ekonomiyi kurtarmak için etkili önlemler almayan yolsuzluğa ve politikacılara çok kızgın. Beyrut’ta halk ekonomiyi protesto etmek için Merkez Bankası önünde gösteri yapıyor.
Borçlarını ödeyemedi, moratoryum ilan etti
Lübnan hükümeti, ülke tarihinde ilk kez Mart 2020’de borçlarını ödeyemedi. 15 yıllık iç savaşın ardından borçlarını ödeyen Lübnan, ilk kez 1.2 borcunu ödemeyerek moratoryum ilan etti. milyar dolarlık Eurobond borcu.
Öte yandan siyasi bir kriz var. Başkan aylardır seçilmiyor. Haziran ayında yapılan 12. oturumda uzlaşma sağlanamadı. Siyasetteki çıkmaz, yeni hükümetin kurulamaması, acil reformların yasalaşmasını ve Uluslararası Para Fonu ile anlaşmaya varılmasını da engelliyor. 9 aydır devam eden cumhurbaşkanlığı krizinin analizi için müzakerelerin Eylül ayında gerçekleşmesi bekleniyor.
Ayrıca, maaşlar ile karaborsada doların reel kuru arasındaki büyük uçurum nedeniyle kamu sektörü büyük bir baskı altındadır. Bu vesileyle IMF’nin teklif ettiği 3 milyar dolar Lübnan ekonomisini canlandırmayabilir.
ORTA DOĞU’NUN İSVİÇRE’Sİ OLDU
Bir zamanlar Ortadoğu’nun İsviçre’si olarak anılan Lübnan’da her şeyin başlangıcı muhtemelen Ağustos 2020’de yaşanan büyük patlama oldu. ekonomi de patladı. Kuşkusuz iç yapısal sorunlar da vardı.
1975-1990 iç savaşının ardından gelen hükümetlerin hesapsız borçlanmaları ve harcamaları ile etkin bir mali yönetim sergileyememeleri, krizin tohumlarını eken temel unsurlar oldu.
2019’da başlayan finansal çöküş, bir avuç elitin sefil yönetiminin bir ülkeyi nasıl yeniden inşa etmek için yola çıkıp onu raydan çıkardığının hikayesidir.
İç savaşın yerle bir ettiği Beyrut şehir merkezi kısa sürede uluslararası mimarlar tarafından inşa edilen gökdelenler, gösterişli dekorasyonlarıyla parlayan lüks oteller ve ödemelerin dolar ile yapıldığı gösterişli mağazalarla doldu.
Ancak kısa sürede gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) yüzde 150’sine ulaşan dağ gibi bir borç için ülkenin taahhüt edecek çok az şeyi vardı. Ülkenin turizm gelirleri, dış yardımlar, finans sektöründen elde edilen kazançlar ve devleti finanse eden Körfez Arap devletlerinin cömertliğinden başka kaynağı yoktu.
En güvenilir dolar kaynaklarından biri, iş bulmak için yurt dışına giden milyonlarca Lübnanlının havaleleriydi. Ancak Orta Doğu’nun birçok ülkesi kaosa sürüklendikçe havaleler yavaşlamaya başladı.
Öte yandan, güvenilir destekçileri olan Sünni Müslüman Körfez ülkeleri, İran’ın desteklediği Şii inancına sahip Hizbullah’ın artan nüfuzu nedeniyle ülkeye sırtlarını dönmeye başladılar.
Lüks hayat sona erdi, bütçe ve ödemeler istikrarı açığı tavan yaptı. Ancak, finans departmanı yaklaşmakta olan krizin farkında değildi ve 2016 yılına kadar dolar mevduatlarında olağanüstü getiri teklif ediyorlardı. Bu sayede kısa süreliğine de olsa ekonomiye biraz daha dolar akışı sağlandı.
Bu ortamda, Lübnan’ın borç ödemeleri bütçe harcamalarının yaklaşık üçte birine yükseldi. Tasarruf gerekiyordu, ancak politikacılar 2018 seçimlerinden önce kamu sektörü maaşlarına ciddi bir zam yaptı.
WHATSAPP ARAMALARINDAN VERGİ ALMAYA BAŞLADILAR
Ülkedeki huzursuzluk kıvılcımı, WhatsApp aramalarına Ekim 2019 vergilendirme planının yol açtığı yangına dönüştü. Zenginlerin lehine olan çok düşük vergi rejiminin hüküm sürdüğü bir ortamda, birçok Lübnanlının yurt dışındaki akrabalarından onlarla en yaygın iletişim yolu olan vergi toplamaya kalkışılması toplumu ayağa kaldırdı. Ekim 2019’da başlayan gösteriler, hükümetin istifası, Beyrut’ta liman patlaması ve Covid-19 salgını gibi olaylar ülke ekonomisini derinden etkiledi.
Gençlerin katılımıyla kitlesel protestolar patlak verdi. Öte yandan döviz girişleri durdu ve dolar uçuşu başladı. Ve sonunda bankalar mevduat sahiplerine kapılarını kapattı ve hükümet dış borcunu ödemedi.
SRI LANKA EKONOMİK DÜŞÜŞ YAŞIYOR
Güney Asya’da 22 milyon nüfuslu bir ada devleti olan Sri Lanka da benzeri görülmemiş bir ekonomik çöküş yaşıyor. Sri Lanka Başbakanı Ranil Wickremesinghe geçen yıl Mayıs ayında ülke ekonomisinin tamamen çöktüğünü ve acilen uluslararası takviyeye ihtiyaç olduğunu söyledi.
Azalan döviz rezervleri ve ağır borç yükü, ithalatın durması, kuyruklar, kıtlıklar ve yüksek fiyatlar şiddet olaylarına dönüştü.
Geçen yıl Temmuz ayında, binlerce protestocu başkent Kolombo’daki başkanlık sarayına baskın düzenledi. Başkan Gotabaya Rajapaksa istifa etti ve Maldivler’e kaçtı. Rajapaksa ailesi -kardeş, kardeş- son 20 yıldır ülkeyi yönetiyordu.
Pandemiden ağır darbe alan adanın turizme dayalı ekonomisi, Ukrayna savaşıyla birlikte petrol ve diğer emtia fiyatlarının yükselmesiyle iflas etti. Artan enflasyon, gıda ve yakıt kıtlığı ve uzun vadeli elektrik kesintilerinden sersemlemiş olan Sri Lankalılar için artık tünelin ucunda ışık yok.
Geçen yıl yüzde 7,8 ile rekor bir daralma yaşayan ekonominin bu yıl yüzde 2 küçülmesi bekleniyor. Enflasyon yüzde 54’e ulaştı.
SORUNLARIN TEMELİ, PAYLAŞILAN YÖNETİM VE KÖTÜ EKONOMİ YÖNETİMİDİR.
Sri Lanka’nın sıkıntılarının temelinde, birbirini takip eden hükümetlerin kötü ekonomik yönetimlerinin yarattığı ikiz açıklar ve döviz varlıklarının hızla erimesi yatıyor. 81 milyar dolarlık bir ekonomiye sahip olan Sri Lanka’nın ortak malı, pek çok hammadde, sağlık ürünü ve akaryakıt ithal edemiyor…
Tamillerle 30 yıl süren iç savaşın 2009’da sona ermesinin ardından hükümet, yeniden inşa etme çabasıyla yol ve liman gibi altyapı yatırımları yaptı. Ancak aşırı borçlandı. Öte yandan, ödemeler dengesi her zaman negatif olmuştur. Toplam borç 51 milyar doları buldu ve bunun 6,5 milyar doları Çin’eydi. Borç döngüsü, gıda gibi temel ihtiyaçların ithalinde kaynak sorunu yarattı.
Mart ayında IMF bu ülke için 3 milyar dolarlık bir kurtarma paketini onayladı. Dünya Bankası da Haziran ayında 700 milyon dolar verdi ve bankanın 4 milyar dolara kadar borç vermesi bekleniyor. IMF ve Dünya Bankası kredileri mevcut Başkan Ranil Wickremesinghe’yi rahatlattı.
ARJANTİN; SİYASİ İSTİKRARSIZLIK, YOLSUZLUK, PANDEMİ VE YANLIŞ KARARLAR
Arjantin ekonomik krizlere, temerrüde düşmelere, IMF ile pazarlıklara, sermaye kaçışına, banka hesaplarının dondurulmasına, gösterilere ve mağaza ve banka şubelerinin taşlanmasına yabancı değil. Üç haneli enflasyon, devalüasyon, döviz rezervlerinin tükenmesi, yoksulluk, yolsuzluk, bu ülkenin kaderi neredeyse…
Halen ekonomiyi çöküşün eşiğine getiren bir kriz yaşıyor. Oldukça dolarize olan Arjantin ekonomisi, bildiğimiz nedenlerle (siyasi istikrarsızlık, yolsuzluk, salgın, Ukrayna savaşı) bir kez daha krizde ve 10 Arjantinliden 4’ü yoksulluk sınırının altında yaşıyor.
ENFLASYON YÜZDE 116 VE DAHA FAZLA ARTACAK…
Haziran ayında yıllık enflasyon yüzde 116 oldu. Yıl sonuna kadar yüzde 130 olacak. Kamu borcunun milli gelire oranı yüzde 85. İşler daha iyiye gitmek yerine daha da kötüye gidiyor. Arjantin Pezosu geçen yıl yüzde 52 değer kaybetti. Karaborsa döviz kuru patladı… Fiyatların dondurulması, sermaye kontrolleri ve çoklu döviz kurları gibi önlemler pezoyu sakinleştiremedi.
Bu sene kuraklık var. Değerli bir tahıl ihracatçısı olan Arjantin’in 19 milyar dolarlık ihracatı da olumsuz etkilenecek. 640 milyar dolarlık ekonomide bu yıl yüzde 1 büyüme bekleniyor. Mart ayında IMF ile 44 milyar dolarlık bir anlaşma imzalandı. Ekim ayında kritik seçimler var.
Arjantin’in sorunlarının temel nedenleri: kötü yönetim, rüşvet ve yozlaşmış başkanlar, berbat maliye politikaları, devasa borçlar, yurtdışına sermaye kaçıran iş dünyası…
MISIR IMF İLE GELİYOR, ÖZELLİKLER ÜÇ SERT DEVALÜSYONDAN SONRA
Mısır’da turizme dayalı bir ekonomi ve Covid-19 salgını ile Ukrayna savaşının ardından artan gıda ve elektrik fiyatları, kırılgan ekonomiyi dize getiren iki sert darbe oldu.
Aralık ayında, serbest kur rejimi, özelleştirme ve mali ve mali reformlar vaadiyle IMF’den 3 milyar dolar aldı. Kamu borcunun milli gelire oranı yüzde 90 oldu ve bu, geçen yıl ülkeden bugüne kadarki en büyük sermaye çıkışı oldu. JP Morgan’ın tahmini 11 milyar dolar.
İç borcu 270 milyar dolar, dış borcu ise 145 milyar dolar. Önümüzdeki beş yıl içinde 100 milyar dolarlık borcunu ödemek zorunda. İthalat ve kambiyo işlemlerindeki kısıtlamalara rağmen döviz sıkıntısı yaşanıyor.
Geçen yılın Mart ayından bu yana üç büyük devalüasyon oldu ve Mısır poundu yarı yarıya değer kaybetti.
Bu Temmuz ayında 97,4 milyar dolarlık yeni bir bütçe kabul edildi ve büyük özelleştirmeler için kararlar alındı. Yabancı sermayeyi çekmek için bankalardan elektrik santrallerine ve askeri bağlantılı benzin istasyonları zincirine kadar her seçenek gündemde… Büyük elektrik santrali Beni Suef’in 2 milyar dolara satılması bekleniyor.
Bloomberg’e göre, aralarında Körfez sermayesinin de bulunduğu yabancı yatırımcılar, satın almadan önce Mısır lirasının daha da zayıflamasını bekliyor. Kahire yönetimi ise enflasyonun yüzde 36 seviyesinde daha da artmasına yol açacak olan devalüasyona izin vermiyor.
DÜNYANIN EN BÜYÜK TAHIL İTHALATÇILARINDAN EN BÜYÜK BÜTÇE
Bütçe, gıda sübvansiyonları için (geçen yılki 2,9 milyar dolardan) 4,1 milyar dolar ayırdı. Dünyanın en büyük tahıl ithalatçılarından biri ve bu yıl 8 milyon tonun üzerinde buğday ithal edecek.
Rusya’nın Karadeniz Tahıl Koridoru anlaşmasını feshetmesi, bu kanal üzerinden son bir yılda 1,6 milyon tonla beşinci büyük ithalatçı olan Mısır’ın işini zorlaştıracak.
105 milyon nüfuslu ülkenin üçte biri yoksulluk sınırında yaşıyor. Mısırlılar, temel gıda maddelerine yönelik sübvansiyonlar için devlete bağımlıdır.
Krizin en değerli nedeni: Aşırı borçlanma ve yanlış harcamalar… 2014’ten bu yana devam eden Sisi rejimi döneminde büyük projelere kaynak yaratmak için çok fazla borç alındı. Ülkenin harcama önceliği olmadığı için fonlar, sağlık ve eğitim yerine seçkin bir azınlığın çıkarlarına hizmet edecek mega projelere harcandı.
Örneğin toplam maliyeti 50 milyar doları aşan “Yeni Yönetim Sermayesi” projesi kaynak yetersizliğinden durdurulmuştur. 23 milyar dolarlık hızlı tren limiti de tartışmalı bir başka proje.
PAKİSTAN; ÖDEMELERDE İSTİKRAR KRİZİ, HER YERDEN PARA ARANIYOR
Ekonomisi uçurumun eşiğinde olan bir ülke daha… Geçen yıl 40 milyar dolar zarara yol açan eşi benzeri görülmemiş sellerle başlayan süreç, rekor enflasyon, siyasi ve ekonomik çalkantılarla Pakistan’ı tehlike bölgesine soktu. Artan siyasi belirsizlik, istikrarsızlık, koalisyon hükümetinin kötü yönetimi, yatırımcı güvenini zayıflatan ve finansal durumu baltalayan yolsuzluk, ödemeler dengesi krizi, tükenen döviz rezervleri ve artan dış finansman beklentileri krizin ana nedenleridir. en kötü ekonomik krizle karşı karşıya.
Ülke, Mayıs ayı başlarında eski Başbakan İmran Han’ın tutuklanmasından bu yana huzursuzlukla boğuşuyor. Ekonomik cephedeki en büyük endişe; temerrüt… Çünkü 125 milyar dolarlık dış borcuna rağmen bu yıl 30 milyar dolar borç yaptı ve ödemeye devam ediyor.
Geçen yıl, ülkenin döviz rezervleri 9,8 milyar dolara geriledi, ancak bu beş haftalık ithalat için yeterli. Gelirinin yüzde 40’ını faiz ödemelerine harcarken, ödemeler dengesi krizinin eşiğine gelmişken imdadına Çin ve IMF’den gelen krediler yetişti.
‘IMF BİZİ ŞİDDETLE MEYDAN OKUYOR, ŞARTLAR TAVSİYE EDİLEMEZ’ İTİRAFI
Haziran ayının sonunda çok iyi bir zamanlamayla önemli bir IMF anlaşması yapıldı. Pakistan ve IMF, 3 milyar dolarlık kurtarma paketi üzerinde anlaşmaya vardı. Merkez Bankası, IMF ile anlaşmak için faiz oranlarını yüzde 22’ye çıkarmıştı. Ocak ayında IMF’nin talebi üzerine yüzde 9,6 ile son 20 yılın en sert devalüasyonu yaşandı.
Pakistan, 2019’da 6,5 milyar dolarlık paketin son dilimi olan 2,5 milyar doları beklerken, 3 milyar dolarlık yeni sözleşmeli stand-by, Pakistan Maliye Bakanı İshak Dar’ın “çok şükür” diyerek gelişmeyi açıklamasına neden oldu.
Başbakan Şahbaz Şerif de memnuniyetini dile getirerek, bu anlaşmanın döviz rezervlerini güçlendireceğini ve ülkeyi sürdürülebilir büyüme yoluna sokacağını belirtti.
Şubat ayında yaptığı açıklamada Şerif, “IMF bizi çok zorluyor. Yerine getirmemiz gereken koşullar hayal gücünün ötesinde. Ancak ülkenin bunları kabul etmekten başka çaresi yok” dedi.
Yaklaşık 274 milyar dolar olan kamu borcunun GSYİH’ya oranı yüzde 90’a ulaşıyor ve bu da ülkeyi ekonomik şoklara karşı savunmasız bırakıyor. Ekim ayında yapılacak seçimler ekonominin geleceği açısından da belirleyici olacak.
GEÇEN HAFTA NE OLDU, BU HAFTA NE OLDU?
Wall Street yükselmeye devam ediyor. Dow Jones endeksi üç hafta üst üste yükselişle kapandı. Cuma günü 176 puan yükselen Dow Jones, haftalık %0.4 yükseldi. Artış S&P 500’de yüzde 0,8, Nasdaq endeksinde yüzde 2,1 oldu. Avrupa borsaları da haftayı yükselişle kapattı.
ABD ekonomisinden olumlu haberler var. GSYİH ikinci çeyrekte yıllık bazda yüzde 2,4 büyüdü. Bu oran bir önceki çeyrekte yüzde 2 olan ve yüzde 1,8 olan piyasa beklentisinin üzerinde.
ABD’de işsizlik maaşına başvuranların sayısı 22 Temmuz’da sona eren haftada son beş ayın en düşük seviyesine gerilerken, kişisel tüketim harcamaları fiyat endeksi de Haziran’da yavaşladı. Bu gelişmeler, geçtiğimiz hafta başında beklendiği gibi politika faizini 25 baz puan artıran Merkez Bankası’nın (FED), yılın geri kalanında faiz artırımına gitmeyeceği beklentisini güçlendirdi.
Bu arada, Alman ekonomisi ikinci çeyrekte sıfır büyüme gösterdi. Beklenti yüzde 0,1 büyüme yönündeydi. Son iki çeyrektir küçülen ve teknik olarak resesyona giren Alman ekonomisi sendelemeye devam ediyor. Ayrıca Almanya’da tüketici enflasyonu Temmuz’da yüzde 6,2’ye geriledi.
Avrupa Merkez Bankası (ECB) da hafta içinde 9. kez faiz artırımına gitti. ECB’nin de faiz artırımına ara vermesi bekleniyor.
Bu gelişmeler doların euro karşısında değer kazanmasına neden oldu. Euro, haftanın ikinci yarısında 1,1140’tan Cuma kapanışında 1,10’a düştü.
Petrol art arda beş hafta yükseldi, Batı Teksas petrolü varil başına 80 doların üzerine çıktı ve Brent petrolü varil başına 84 doların üzerine çıktı.
Bu hafta ABD tarım dışı istihdam ve fabrika siparişleri bilgileri açıklanacak. İngiltere, Avustralya ve Brezilya merkez bankaları faiz kararlarını açıklayacak. Euro bölgesinde ikinci çeyrek büyüme ve enflasyon verileri geliyor.
